Czym jest dna moczanowa?
Dna moczanowa (DM), historycznie określana mianem podagry lub artretyzmu, jest przewlekłą chorobą metaboliczną, u której podłoża leży odkładanie się kryształów moczanu sodu jednowodnego (MSU) w tkankach organizmu. Proces ten dotyczy przede wszystkim stawów i struktur okołostawowych, ale może również obejmować inne narządy, w tym nerki. Klinicznie dna moczanowa manifestuje się jako forma zapalenia stawów, często o gwałtownym i bolesnym przebiegu.
Termin "artretyzm" jest ogólnym określeniem stanów zapalnych stawów, podczas gdy "podagra" to historyczna nazwa dny moczanowej zajmującej duży palec stopy – najczęstszą lokalizację pierwszego ataku. Zrozumienie tych różnic jest kluczowe dla właściwego postrzegania choroby i jej leczenia. Dna moczanowa nie jest już tylko "chorobą bogaczy", ale istotnym problemem zdrowotnym dotykającym szerokie kręgi społeczeństwa, związanym z dietą, stylem życia i starzeniem się populacji.
Kogo dotyka najczęściej?
Dna moczanowa jest najczęściej diagnozowaną chorobą zapalną stawów u mężczyzn po 40. roku życia, występując u nich 3 do 7 razy częściej niż u kobiet. U kobiet ryzyko znacząco wzrasta po menopauzie, co wiąże się ze spadkiem poziomu estrogenów. Szacuje się, że dna moczanowa dotyka od 1% do 4% populacji w krajach rozwiniętych, a obserwuje się globalny wzrost liczby zachorowań.
3-7x
częściej u mężczyzn
1-4%
populacji choruje
Przyczyny i czynniki ryzyka
Centralnym elementem jest hiperurykemia (stężenie kwasu moczowego >6,8-7 mg/dl), prowadząca do krystalizacji moczanu sodu. Kwas moczowy pochodzi z diety (puryny) i naturalnego rozpadu komórek. Sama hiperurykemia nie jest równoznaczna z dną.
Dna pierwotna (90% przypadków): uwarunkowana genetycznie, wynika z nadprodukcji kwasu moczowego lub upośledzenia jego wydalania.
Dna wtórna (10% przypadków): konsekwencja innych schorzeń (np. choroby nerek, nowotwory, łuszczyca) lub leków.
Czynniki ryzyka: dieta bogata w puryny i fruktozę, alkohol (zwłaszcza piwo), nadwaga/otyłość, niektóre leki (diuretyki, aspiryna), odwodnienie, choroby współistniejące (nadciśnienie, cukrzyca, choroby nerek).
Cztery fazy dny moczanowej
Przebieg dny moczanowej jest zazwyczaj wieloetapowy. Zrozumienie poszczególnych faz pozwala na lepsze zarządzanie chorobą i zapobieganie jej progresji. Kliknij na wybrany etap, aby dowiedzieć się więcej.
Objawy ogólnoustrojowe i nietypowe manifestacje
Podczas ostrych napadów dny, oprócz objawów miejscowych, mogą występować również objawy ogólnoustrojowe, takie jak gorączka lub stany podgorączkowe, dreszcze, ogólne osłabienie i uczucie rozbicia. Chociaż klasycznie dna rozpoczyna się jako zapalenie pojedynczego stawu, możliwe jest również zajęcie kilku stawów jednocześnie (dna wielostawowa), szczególnie w późniejszych stadiach choroby, u osób starszych lub u kobiet po menopauzie. Rzadziej dna moczanowa może manifestować się jako zapalenie kaletki maziowej lub zapalenie ścięgna.
Jak diagnozuje się dnę moczanową?
Rozpoznanie dny moczanowej opiera się na połączeniu danych z wywiadu klinicznego, badania fizykalnego oraz wyników badań dodatkowych. Kluczowe jest odróżnienie jej od innych chorób stawów.
Wywiad i badanie fizykalne
Lekarz pyta o charakter napadów bólowych, dietę, styl życia, przyjmowane leki, choroby współistniejące i historię rodzinną. Bada zajęty staw (obrzęk, zaczerwienienie, tkliwość) oraz szuka guzków dnawych.
Badanie krwi – kwas moczowy
Podstawowe badanie. Uwaga: w trakcie ostrego ataku jego poziom może być paradoksalnie w normie lub obniżony. Bardziej miarodajne w okresach międzynapadowych. Normy: 3-7 mg/dl.
"Złoty standard": badanie płynu stawowego
Pobranie płynu z chorego stawu i badanie go pod mikroskopem w świetle spolaryzowanym. Stwierdzenie charakterystycznych, igiełkowatych kryształów moczanu sodu potwierdza diagnozę. Pomaga też wykluczyć inne przyczyny, np. infekcję.
Inne badania laboratoryjne
- Wskaźniki stanu zapalnego: OB, CRP, leukocyty – podwyższone w ataku, ale niespecyficzne.
- Badania funkcji nerek: Kreatynina, eGFR – ważne ze względu na ryzyko i powikłania nerkowe.
- Profil lipidowy i glukoza: Ocena ryzyka metabolicznego.
- Dobowa zbiórka moczu na kwas moczowy: Pomocna w diagnostyce kamicy lub różnicowaniu przyczyn hiperurykemii.
Badania obrazowe
Radiografia (RTG)
We wczesnych stadiach często prawidłowe. W przewlekłej dnie: nadżerki kostne o ostrych brzegach ("wyrąbane"), guzki dnawe, zwężenie szpary stawowej.
Ultrasonografia (USG) stawów
Bardzo wartościowe, nawet we wczesnych stadiach. Wykrywa: objaw podwójnego konturu (złogi na chrząstce), obraz "burzy śnieżnej" (kryształy w płynie), guzki dnawe, zapalenie błony maziowej, nadżerki.
Tomografia komputerowa (TK, DECT)
DECT (dwuenergetyczna TK) precyzyjnie wykrywa złogi moczanu sodu. Przydatna w niejasnych przypadkach i monitorowaniu leczenia.
Rezonans magnetyczny (MRI)
Rzadziej stosowany. Pomocny w ocenie zapalenia, guzków w nietypowych lokalizacjach, diagnostyce różnicowej.
W diagnostyce mogą być również pomocne kryteria klasyfikacyjne ACR/EULAR 2015, oparte na systemie punktowym uwzględniającym objawy kliniczne, badania laboratoryjne i obrazowe.
Zarządzanie dną moczanową
Leczenie dny moczanowej jest wielokierunkowe i ma na celu szybkie przerwanie ataku, zapobieganie nawrotom, długoterminowe obniżenie poziomu kwasu moczowego, zapobieganie powikłaniom oraz edukację pacjenta.
Dieta w dnie moczanowej: twój sojusznik
Odpowiednia dieta jest fundamentem leczenia dny. Polega na ograniczeniu produktów bogatych w puryny, z których powstaje kwas moczowy, oraz fruktozy. Ważne jest też odpowiednie nawodnienie i utrzymanie prawidłowej masy ciała.
Ogólne zasady diety niskopurynowej
- Ograniczenie puryn do ok. 300 mg/dzień (w zaostrzeniach 100-120 mg).
- Regularne posiłki (4-5 dziennie), ostatni 2-4h przed snem.
- Odpowiednie nawodnienie (min. 2-3 litry płynów dziennie, głównie woda).
- Gotowanie w dużej ilości wody (puryny przechodzą do wywaru), unikanie smażenia. Wywary mięsne są przeciwwskazane.
- Unikanie głodówek i diet bardzo niskokalorycznych. Stopniowa redukcja masy ciała.
- Rozważenie diety typu DASH lub śródziemnomorskiej.
Filtruj produkty:
Zawartość puryn w 100g produktu (przykłady)
Uwaga: Kawa i herbata (słabe, bez cukru) są generalnie uważane za bezpieczne, a niektóre badania sugerują nawet korzystny wpływ kawy. Zawsze obserwuj reakcję swojego organizmu i konsultuj dietę z lekarzem lub dietetykiem.
Powikłania nieleczonej dny
Nieleczona lub źle kontrolowana dna moczanowa to nie tylko ból. Może prowadzić do trwałych uszkodzeń stawów i poważnych problemów z innymi narządami, znacząco obniżając jakość życia. Kliknij na punkty na sylwetce, aby dowiedzieć się więcej.
Dna moczanowa a inne choroby stawów
Objawy dny moczanowej mogą przypominać inne choroby stawów. Poniższe tabele przedstawiają kluczowe różnice, które pomagają w prawidłowej diagnozie.
Dna moczanowa vs reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)
Cecha | Dna moczanowa | RZS |
---|---|---|
Przyczyna | Choroba metaboliczna (kryształy kwasu moczowego) | Choroba autoimmunologiczna |
Początek | Nagły, bardzo silny ból (często w nocy), max w kilka-kilkanaście godzin | Stopniowy, podstępny (choć może być ostry) |
Typowe stawy | Jeden staw (asymetrycznie), klasycznie duży palec stopy (podagra); stawy stopy, skokowe, kolanowe | Wiele stawów (symetrycznie), drobne stawy rąk (MCP, PIP) i stóp, nadgarstki |
Sztywność poranna | Niewielka lub brak | Znaczna, trwa > 1 godziny |
Badanie ("złoty standard") | Kryształy moczanu sodu w płynie stawowym | Obecność RF i/lub anty-CCP we krwi; kryteria klasyfikacyjne |
Guzki | Guzki dnawe (tophi) | Guzki reumatoidalne |
Dna moczanowa vs choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS)
Cecha | Dna moczanowa | ChZS |
---|---|---|
Przyczyna | Odkładanie kryształów moczanu sodu | Degeneracja chrząstki stawowej |
Charakter bólu | Ostry, napadowy, silny, z objawami zapalenia | Mechaniczny (nasilający się przy ruchu), ustępujący w spoczynku; może być przewlekły |
Objawy zapalne | Wyraźne: obrzęk, zaczerwienienie, ucieplenie | Zwykle niewielkie lub brak (chyba że wtórne zapalenie błony maziowej) |
Sztywność | Niewielka lub brak | "Startowa" (po bezruchu, <30 min) |
Typowe stawy | Paluch, stawy stopy, skokowe, kolanowe | Biodrowe, kolanowe, stawy rąk (DIP, PIP, CMC I), kręgosłup |
Zmiany RTG | Nadżerki o ostrych brzegach, guzki dnawe | Zwężenie szpary stawowej, osteofity, sklerotyzacja podchrzęstna |