Czym jest dna moczanowa?

Dna moczanowa (DM), historycznie określana mianem podagry lub artretyzmu, jest przewlekłą chorobą metaboliczną, u której podłoża leży odkładanie się kryształów moczanu sodu jednowodnego (MSU) w tkankach organizmu. Proces ten dotyczy przede wszystkim stawów i struktur okołostawowych, ale może również obejmować inne narządy, w tym nerki. Klinicznie dna moczanowa manifestuje się jako forma zapalenia stawów, często o gwałtownym i bolesnym przebiegu.

Termin "artretyzm" jest ogólnym określeniem stanów zapalnych stawów, podczas gdy "podagra" to historyczna nazwa dny moczanowej zajmującej duży palec stopy – najczęstszą lokalizację pierwszego ataku. Zrozumienie tych różnic jest kluczowe dla właściwego postrzegania choroby i jej leczenia. Dna moczanowa nie jest już tylko "chorobą bogaczy", ale istotnym problemem zdrowotnym dotykającym szerokie kręgi społeczeństwa, związanym z dietą, stylem życia i starzeniem się populacji.

Kogo dotyka najczęściej?

Dna moczanowa jest najczęściej diagnozowaną chorobą zapalną stawów u mężczyzn po 40. roku życia, występując u nich 3 do 7 razy częściej niż u kobiet. U kobiet ryzyko znacząco wzrasta po menopauzie, co wiąże się ze spadkiem poziomu estrogenów. Szacuje się, że dna moczanowa dotyka od 1% do 4% populacji w krajach rozwiniętych, a obserwuje się globalny wzrost liczby zachorowań.

3-7x

częściej u mężczyzn

1-4%

populacji choruje

Przyczyny i czynniki ryzyka

Centralnym elementem jest hiperurykemia (stężenie kwasu moczowego >6,8-7 mg/dl), prowadząca do krystalizacji moczanu sodu. Kwas moczowy pochodzi z diety (puryny) i naturalnego rozpadu komórek. Sama hiperurykemia nie jest równoznaczna z dną.

Dna pierwotna (90% przypadków): uwarunkowana genetycznie, wynika z nadprodukcji kwasu moczowego lub upośledzenia jego wydalania.

Dna wtórna (10% przypadków): konsekwencja innych schorzeń (np. choroby nerek, nowotwory, łuszczyca) lub leków.

Czynniki ryzyka: dieta bogata w puryny i fruktozę, alkohol (zwłaszcza piwo), nadwaga/otyłość, niektóre leki (diuretyki, aspiryna), odwodnienie, choroby współistniejące (nadciśnienie, cukrzyca, choroby nerek).

Cztery fazy dny moczanowej

Przebieg dny moczanowej jest zazwyczaj wieloetapowy. Zrozumienie poszczególnych faz pozwala na lepsze zarządzanie chorobą i zapobieganie jej progresji. Kliknij na wybrany etap, aby dowiedzieć się więcej.

1. Bezobjawowa hiperurykemia
2. Ostry napad dny
3. Okres międzynapadowy
4. Przewlekła dna guzkowata

Objawy ogólnoustrojowe i nietypowe manifestacje

Podczas ostrych napadów dny, oprócz objawów miejscowych, mogą występować również objawy ogólnoustrojowe, takie jak gorączka lub stany podgorączkowe, dreszcze, ogólne osłabienie i uczucie rozbicia. Chociaż klasycznie dna rozpoczyna się jako zapalenie pojedynczego stawu, możliwe jest również zajęcie kilku stawów jednocześnie (dna wielostawowa), szczególnie w późniejszych stadiach choroby, u osób starszych lub u kobiet po menopauzie. Rzadziej dna moczanowa może manifestować się jako zapalenie kaletki maziowej lub zapalenie ścięgna.

Jak diagnozuje się dnę moczanową?

Rozpoznanie dny moczanowej opiera się na połączeniu danych z wywiadu klinicznego, badania fizykalnego oraz wyników badań dodatkowych. Kluczowe jest odróżnienie jej od innych chorób stawów.

Wywiad i badanie fizykalne

Lekarz pyta o charakter napadów bólowych, dietę, styl życia, przyjmowane leki, choroby współistniejące i historię rodzinną. Bada zajęty staw (obrzęk, zaczerwienienie, tkliwość) oraz szuka guzków dnawych.

Badanie krwi – kwas moczowy

Podstawowe badanie. Uwaga: w trakcie ostrego ataku jego poziom może być paradoksalnie w normie lub obniżony. Bardziej miarodajne w okresach międzynapadowych. Normy: 3-7 mg/dl.

"Złoty standard": badanie płynu stawowego

Pobranie płynu z chorego stawu i badanie go pod mikroskopem w świetle spolaryzowanym. Stwierdzenie charakterystycznych, igiełkowatych kryształów moczanu sodu potwierdza diagnozę. Pomaga też wykluczyć inne przyczyny, np. infekcję.

Inne badania laboratoryjne

  • Wskaźniki stanu zapalnego: OB, CRP, leukocyty – podwyższone w ataku, ale niespecyficzne.
  • Badania funkcji nerek: Kreatynina, eGFR – ważne ze względu na ryzyko i powikłania nerkowe.
  • Profil lipidowy i glukoza: Ocena ryzyka metabolicznego.
  • Dobowa zbiórka moczu na kwas moczowy: Pomocna w diagnostyce kamicy lub różnicowaniu przyczyn hiperurykemii.

Badania obrazowe

Radiografia (RTG)

We wczesnych stadiach często prawidłowe. W przewlekłej dnie: nadżerki kostne o ostrych brzegach ("wyrąbane"), guzki dnawe, zwężenie szpary stawowej.

Ultrasonografia (USG) stawów

Bardzo wartościowe, nawet we wczesnych stadiach. Wykrywa: objaw podwójnego konturu (złogi na chrząstce), obraz "burzy śnieżnej" (kryształy w płynie), guzki dnawe, zapalenie błony maziowej, nadżerki.

Tomografia komputerowa (TK, DECT)

DECT (dwuenergetyczna TK) precyzyjnie wykrywa złogi moczanu sodu. Przydatna w niejasnych przypadkach i monitorowaniu leczenia.

Rezonans magnetyczny (MRI)

Rzadziej stosowany. Pomocny w ocenie zapalenia, guzków w nietypowych lokalizacjach, diagnostyce różnicowej.

W diagnostyce mogą być również pomocne kryteria klasyfikacyjne ACR/EULAR 2015, oparte na systemie punktowym uwzględniającym objawy kliniczne, badania laboratoryjne i obrazowe.

Zarządzanie dną moczanową

Leczenie dny moczanowej jest wielokierunkowe i ma na celu szybkie przerwanie ataku, zapobieganie nawrotom, długoterminowe obniżenie poziomu kwasu moczowego, zapobieganie powikłaniom oraz edukację pacjenta.

Dieta w dnie moczanowej: twój sojusznik

Odpowiednia dieta jest fundamentem leczenia dny. Polega na ograniczeniu produktów bogatych w puryny, z których powstaje kwas moczowy, oraz fruktozy. Ważne jest też odpowiednie nawodnienie i utrzymanie prawidłowej masy ciała.

Ogólne zasady diety niskopurynowej

  • Ograniczenie puryn do ok. 300 mg/dzień (w zaostrzeniach 100-120 mg).
  • Regularne posiłki (4-5 dziennie), ostatni 2-4h przed snem.
  • Odpowiednie nawodnienie (min. 2-3 litry płynów dziennie, głównie woda).
  • Gotowanie w dużej ilości wody (puryny przechodzą do wywaru), unikanie smażenia. Wywary mięsne są przeciwwskazane.
  • Unikanie głodówek i diet bardzo niskokalorycznych. Stopniowa redukcja masy ciała.
  • Rozważenie diety typu DASH lub śródziemnomorskiej.

Filtruj produkty:

Zawartość puryn w 100g produktu (przykłady)

Uwaga: Kawa i herbata (słabe, bez cukru) są generalnie uważane za bezpieczne, a niektóre badania sugerują nawet korzystny wpływ kawy. Zawsze obserwuj reakcję swojego organizmu i konsultuj dietę z lekarzem lub dietetykiem.

Powikłania nieleczonej dny

Nieleczona lub źle kontrolowana dna moczanowa to nie tylko ból. Może prowadzić do trwałych uszkodzeń stawów i poważnych problemów z innymi narządami, znacząco obniżając jakość życia. Kliknij na punkty na sylwetce, aby dowiedzieć się więcej.

1
2
3
4
5
6

Dna moczanowa a inne choroby stawów

Objawy dny moczanowej mogą przypominać inne choroby stawów. Poniższe tabele przedstawiają kluczowe różnice, które pomagają w prawidłowej diagnozie.

Dna moczanowa vs reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)

Cecha Dna moczanowa RZS
Przyczyna Choroba metaboliczna (kryształy kwasu moczowego) Choroba autoimmunologiczna
Początek Nagły, bardzo silny ból (często w nocy), max w kilka-kilkanaście godzin Stopniowy, podstępny (choć może być ostry)
Typowe stawy Jeden staw (asymetrycznie), klasycznie duży palec stopy (podagra); stawy stopy, skokowe, kolanowe Wiele stawów (symetrycznie), drobne stawy rąk (MCP, PIP) i stóp, nadgarstki
Sztywność poranna Niewielka lub brak Znaczna, trwa > 1 godziny
Badanie ("złoty standard") Kryształy moczanu sodu w płynie stawowym Obecność RF i/lub anty-CCP we krwi; kryteria klasyfikacyjne
Guzki Guzki dnawe (tophi) Guzki reumatoidalne

Dna moczanowa vs choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS)

Cecha Dna moczanowa ChZS
Przyczyna Odkładanie kryształów moczanu sodu Degeneracja chrząstki stawowej
Charakter bólu Ostry, napadowy, silny, z objawami zapalenia Mechaniczny (nasilający się przy ruchu), ustępujący w spoczynku; może być przewlekły
Objawy zapalne Wyraźne: obrzęk, zaczerwienienie, ucieplenie Zwykle niewielkie lub brak (chyba że wtórne zapalenie błony maziowej)
Sztywność Niewielka lub brak "Startowa" (po bezruchu, <30 min)
Typowe stawy Paluch, stawy stopy, skokowe, kolanowe Biodrowe, kolanowe, stawy rąk (DIP, PIP, CMC I), kręgosłup
Zmiany RTG Nadżerki o ostrych brzegach, guzki dnawe Zwężenie szpary stawowej, osteofity, sklerotyzacja podchrzęstna